100-lecie istnienia Szkoły Podstawowej w Charlężu
Charlęż
Można przypuszczać, że Charlęż jest jedną z najstarszych wsi na terenie Gminy Spiczyn.
Pierwsze wzmianki o Charlężu pochodzą z XIV w. Jednak na podstawie wykopalisk prowadzonych na terenie Jawidza i Charlęża stwierdzono, że obszary te były zamieszkane już wiele wieków wcześniej. Podczas wykopalisk natknięto się na ślady kultury lateńskiej (400 r. p.n.e.).
Pierwsza pisemna wzmianka o tej miejscowości pochodzi z dokumentu wystawionego 4 X 1390r., w którym podkomorzy królewski Marcin z Marcinkowic zaświadczał, że pobrał od Solisława z Zawieprzyc ruszycę za zabójstwo dwóch kobiet (ruszyca była to zwyczajowa opłata na rzecz panującego za zabicie kobiety). Nazwa miejscowości zapisanej w tym dokumencie to CARLYANSZ, a świadkiem podpisania był SYRZEBO CARLINNSKI.
Nazwa miejscowości być może pochodzi od dawnej nazwy osobowej „CHARLĘGA”. Określało się tak dawniej człowieka ,,charlejącego, schorowanego”.
Nieco inną etymologię nazwy proponuje dr B. Lindert, wybitna specjalistka w dziedzinie słowiańskich nazw własnych. Otóż wywodzi ona „Charlęż’’ od tatarsko-mongolskiego słowa „charl”, oznaczającego wysuniętą wśród bagien strażnicę wojskową. Pani B. Lindert wiąże powstanie miejscowości z najazdem tatarskim w IVw. O tyle jest to przekonujące, że inni naukowcy dostrzegli w gwarze ślady orientalne, niewykluczające tej możliwości. M.in. w Spiczynie jest plac nazywany „ORDUŃ”, co oznacza w języku tatarskim „pałac sułtana”, a wyrazy takie jak „tendej”, ”kęsek”, „bajon”, ,,kubus”, które są jeszcze używane przez starszych mieszkańców i potwierdzają przypuszczenia językoznawców.
Miejscowość leży na wzniesieniach w dolinie Bystrzycy, poprzecinanych licznymi wąwozami (w pobliżu doliny rzeki Wieprz). Teren ten w dawnych czasach był terenem podmokłym, porośniętym roślinnością bagienną. Stąd też były to miejsca trudno dostępne, doskonałe do wybudowania strażnicy tatarskiej. Dlatego, być może nazwa miejscowości pochodzi od strażnicy tatarskiej.
Na przełomie XV i XVIw. dziedzic wsi Charlęż przyjął herb Bończa. Charlęscy herbu Bończa szybko uzyskali różne tytuły i urzędy, np. Jan Charlęski był w roku 1583 podkomorzym łuckim i kasztelanem bacławskim, Szymon – rotmistrzem wojsk królewskich, a Szczęsny dostąpił godności sekretarza królewskiego.
Na przełomie XVI i XVIIw. Charlęż kupili Miączyńscy z Zawieprzyc i od tego roku historia Charlęża przez ponad 100 lat związana jest z Zawieprzycami.
Po 1864r. powstał tutaj folwark, który okres największego rozkwitu przeżywał w końcu XIXw., licząc wtedy około 400 ha gruntów.
W czasie I wojny światowej w 1914r. przez teren obecnej wsi Charlęż przebiegała linia frontu. Stoczono potyczkę pomiędzy IV Rosyjską Armią pod dowództwem gen. Aleksieja i IV Armią Trójprzymierza pod dowództwem gen. Mackensena. Zginęło w bitwie 370 żołnierzy.
Z dokumentów na temat Charlęża wynika, że we wsi istniały dwa dwory. Pierwszy stary dwór (1476 r.) należał prawdopodobnie do Andrzeja Płazy, zaś w wyniku podziałów rodzinnych wybudowano nowy dwór, w którym zamieszkał Andrzej Słodki. Obecnie nie ma już żadnego śladu, który wskazywałby na owe budowle. Przez Charlęż wiódł trakt litewski. Przeprawa przez Wieprz odbywała się w miejscowości Rokitnik. Trakt nazywany inaczej drogą królewską miał znaczenie strategiczne, dlatego też w Charlężu i w innych miejscowościach znajdowały się dwory obronne. W Charlężu zachował się dom murowany, który w drugiej połowie XIX wieku był karczmą oraz murowana kapliczka z 1907 roku i aleja lipowa z XIX wieku.
Z historii naszej szkoły
Na podstawie dokumentów i aktów szkolnych można stwierdzić, że szkoła w Charlężu istniała już od roku 1909. Była to szkółka prywatna – utworzona za zezwoleniem władz rosyjskich. Szkółka ta, założona została przez Aleksandra Sternika. Do szkoły w okresie zimowym uczęszczało około 50 dzieci, które uczyły się czytać, pisać, liczyć oraz poznawały podstawową wiedzy z historii i geografii. Nauczyciel, którym był A. Sternik pobierał opłatę od każdego dziecka w wysokości 1/2 rubla miesięcznie lub równoważności w produktach rolnych – jako wynagrodzenie za naukę. Jakich podręczników używano w tamtym okresie – niewiadomo, w dokumentach szkolnych nie ma informacji (prawdopodobnie książki zostały zniszczone w czasie pożaru wsi wynikłego wskutek działań wojennych w roku 1915, kiedy na polach w pobliżu Charlęża toczyły się zacięte walki pomiędzy wojskami rosyjskimi a austriackimi. W 1911 roku władze rosyjskie zamknęły szkołę.
W 1915 roku Gminna Rada Szkolna w Spiczynie otworzyła w Charlężu jedno oddziałową szkołę ludową, utrzymywaną przez Urząd Gminy w Spiczynie. Nauczycielem w tej szkole był Józef Podjadek. W szkole uczono: j. polskiego, rachunków, historii, geografii, rysunków, śpiewu, religii i gimnastyki. Od tego roku nauczanie w szkole w Charlężu istnieje nieprzerwanie. W szkole w Charlężu kolejno uczyli: Helena Dmowska, Oskierówna, Owsianko, Byk, Kajetan Cygan. W roku szkolnym 1925/26 istnieje 2-klasowa szkoła pod kierownictwem Michaliny Papówny, w roku 1926/27 szkołą kieruje Czesława Podrawska, następnie kolejno uczą: Wacława Pffeiferowa, Maria Czuchnowska, Piotr Chmielewski.
Stan szkoły w Charlężu w roku 1930: szkoła mieściła się w budynku wynajmowanym od Stanisława Kowala, w północnej części Charlęża. Był to budynek drewniany, przykryty słomą. Na sale lekcyjne przeznaczone były dwie izby o powierzchni 22m2 i 23m2. Piece do ogrzewania sal zajmowały 1/4 powierzchni izb. Ponadto w środku budynku znajdowało się mieszkanie dla nauczyciela składające się z pokoju o powierzchni 16m2 i kuchni o pow. 4m2.
W szkole z pomocy dydaktycznych były tylko mapy i zniszczone tablice do pisania. Jesienią 1930 roku wydzierżawiono działki, które przeznaczono pod boisko szkolne. Wiosną 1931 roku boisko zostało wyrównane przez miejscowy oddział strzelecki.
W roku szkolnym 1933/34 i 1934/35 szkoła dla potrzeb dydaktycznych wynajmowała jeszcze jeden lokal – w byłej karczmie. Od roku szkolnego 1935/36 szkoła mieści się ponownie tylko w jednym budynku – wynajmowanym od Stanisława Kowal. W 1935 ten budynek został generalnie wyremontowany, izby szkolne powiększone, a teren wokół
szkoły uporządkowany.
Do roku 1930 w szkole były 4 oddziały, od tego roku powstał 5 oddział. W 1930 roku do szkoły zapisanych było 134 dzieci. Warunki nauki były bardzo trudne: ciasne, małe sale lekcyjne, brak ławek dla wszystkich uczniów. Pomimo trudnych warunków, w szkole odgrywane były przedstawienia dla ludności, obchodzone były uroczystości państwowe, narodowe i kościelne, organizowano wycieczki do Zawieprzyc, Kijan, Lubartowa, Lublina. 29 października 1933 roku uczniowie wspólnie z księdzem proboszczem z Bystrzycy, wójtem Gminy Spiczyn, delegacją Związku Strzeleckiego oraz instruktorem ze Szkoły Ogrodniczej w Kijanach posadzili kilkaset drzewek wzdłuż drogi Bystrzyca – Jawidz.
Przed 1 listopada 1933 roku uczniowie doprowadzili do porządku groby (około 40) żołnierzy poległych w czasie walk na polach Charlęża w roku 1915. W roku szkolnym 1933/34 w szkole założono spółdzielnię uczniowską, której działalność oparta była na prawach spółdzielczości.
Rok szkolny 1938/39:
Do szkoły uczęszcza 132 dzieci. Szkoła w Charlężu jest szkołą I stopnia. Helena Grochowska uczy w klasie II i IV, Stanisław Grochowski uczy w klasie I i III. Z organizacji w szkole istnieje S.K.O. i Spółdzielnia Uczniowska.
Spółdzielnia szkolna ze swego zarobku wpłaciła 10 zł. 70 gr. na konto Pożyczki Obrony Powszechnej, natomiast z oszczędności zebranych w SKO na powyższy cel wpłacono 23 zł. 30 gr. Razem na P.O.P. wpłacono 34 zł. – czyli dwa bony, które tuż po otrzymaniu uczniowie oddali na F.O.N.. W tym roku szkolnym obchodzono następujące uroczystości: 11 listopada – jako Święto Narodowe, 1 lutego – dzień imienin Prezydenta Polski Ignacego Mościckiego, 18 marca – dzień imienin Marszałka Polski E. Rydza – Śmigłego, 19 marca – dzień wspomnień o Marszałku Józefie Piłsudskim, 3 maja – dzień Konstytucji, 12 maja – rocznica śmierci Józefa Piłsudskiego.
Równocześnie z rozpoczęciem nowego roku szkolnego 1939/40 rozpętała się wojna pomiędzy Polską a Niemcami. Okolice Charlęża również były teren walk. 27 września do Charlęża wkroczyły pierwsze oddziały wojsk niemieckich, wówczas wywiązały się walki z oddziałami wojsk polskich. Skutkiem tych walk były zniszczenia w kościołach w Bystrzycy i w Kijanach, liczne pożary zabudowań oraz szereg mogił nieznanych żołnierzy.
W wyniku tych tragicznych wydarzeń nauka w szkole rozpoczęła się dopiero 16 października. W szkole pracowała tylko Helena Grochowska, bowiem kierownik szkoły S. Grochowski biorąc udział w walkach pod Zamościem dostał się do niemieckiej niewoli. Nauka odbywała się w klasach łączonych: I z II i III z IV. Ogółem w 1939 roku uczęszczało 118 dzieci. We wrześniu 1940 roku pracę w szkole w Charlężu rozpoczął Roman Królikowski, ponieważ S. Grochowski w dalszym ciągu przebywał w niewoli. Nauka w pierwszych latach okupacji odbywała się bez podręczników, gdyż władze niemieckie zarekwirowały większość podręczników szkolnych, natomiast nie wydano nowych książek. Warunki pracy stały się fatalne, gmina pochłonięta całkowicie załatwianiem spraw, jakie nakazały władze okupacyjne nie była w stanie zapewnić podstawowych potrzeb szkoły. Dozór szkolny został likwidowany, zatem nie miał, kto czuwać nad zaspokajaniem potrzeb szkół.
Od 1941 roku szkoła musiała kupować miesięcznik „Ster” wydawany w Krakowie, pojawił się też nowy elementarz dla klasy I wydawany również przez wydawnictwo Ster. Inspektoraty szkolne zamieniono na Sekulanty. Szkoła otrzymywała pisma urzędowe w języku niemieckim, czasami z polskim tłumaczeniem. Praca w szkole w ciągu roku szkolnego była kilkakrotnie przerywana przez władze niemieckie. Wskutek ogromnych braków w zaopatrzeniu sklepów, bardzo małych racji w przydziałach aprowizacyjnych oraz tego, że praktycznie znikł wolny handel (tylko jednego dnia w 1942 roku Niemcy z Charlęża zabrali 56 krów) stan zdrowia dzieci i dorosłych był tragiczny. Szkoła musiała zajmować się nie tylko nauczaniem, nauczyciele starali się pomagać ludności w zaopatrzeniu dzieci w ubrania i buty – jesienią 1941 roku szkoła zamówiła 100 par obuwia, ale przydzielono tylko 9 par. Większość dzieci w czasie zimy nie miała odpowiedniego ubrania i obuwia.
W grudniu 1941 roku we wsi wybuchła epidemia duru brzusznego i plamistego. Zimą roku 1942 nauka w szkole była kilkakrotnie przerywana – w powiecie i w gminie było jeszcze gorzej, przerwa w nauce w wielu szkołach trwała nieprzerwanie od stycznia aż do kwietnia. Przyczyną była bardzo mroźna i śnieżna zima. A szkoła na sezon grzewczy dostała tylko 10 m3 mokrego sosnowego drewna. Pomimo kilkugodzinnego palenia w piecach temperatura w klasach była zazwyczaj w pobliżu zera. Stan budynku szkolnego ulegał stałemu pogorszeniu, ściany nie były odnawiane, w oknach brakowało szyb, warunki higieniczne były okropne, w dachu powstały otwory wielkości pięści.
We wrześniu 1942 roku został z pracy zwolniony Roman Królikowski, od 1 listopada w Charlężu rozpoczęła pracę Hermenegilda Cybul.
Warunki pracy jesienią 1942 roku jeszcze bardziej pogarszają się. Z powodu braku opału niemieckie władze zarządziły przerwę w nauce od 12 grudnia do 2 marca. W 1942 roku w ramach walki z polskością, władze szkolne niemieckie nakazały zebranie wszystkich (jakie jeszcze zostały) polskich podręczników, książek z biblioteki, obrazów i map – prawdopodobnie zostały zniszczone. Od tej pory dzieci uczyły się czytać korzystając z książeczek do nabożeństwa i czasopisma „Ster”. Pomimo braku przymusu szkolnego, zniechęcania ludności do spraw kulturalno – oświatowych, bardzo trudnej sytuacji na wsi, prześladowań ze strony Niemców, do szkoły w Charlężu w czasie okupacji uczęszczały prawie wszystkie dzieci z tej miejscowości: w roku szkolnym 1939/440 do szkoły uczęszczało 107 dzieci, w 1940/41 – 124 dzieci, w 1941/42 – 137 dzieci, w 1942/43 – 142, w 1943/44 – 136.
Rok szkolny 1944/45.
W lipcu 1944 Wojsko Polskie wraz z wojskami radzieckimi wkroczyło na tereny Lubelszczyzny..
Rozpoczęto, zatem nowy rok szkolny w nowej sytuacji, niby wolni i niezależni. Można już jawnie było uczyć historii i geografii i omawiać aktualne wydarzenia. Oczywiście w dalszym ciągu sytuacja materialna szkoły była bardzo ciężka. Brak podręczników dawał się bardzo odczuć, nawet mało wartościowego „Steru” zabrakło. Jednak dzieci i ich rodzice wyciągali ze skrytek ukryte w czasie niemieckiej okupacji różne książki i podręczniki. Nauka mimo to była utrudniona, praktycznie każde dziecko miało inną książkę. Do szkoły zapisanych zostało 133 dzieci. Na koniec roku szkolnego pozostało w tych samych klasach 31, w tym niesklasyfikowanych było 22 dzieci. Tak wysoki procent uczniów niesklasyfikowanych można wytłumaczyć tym, że w dalszym ciągu nie ma obowiązku szkolnego oraz bardzo ciężkimi warunkami materialnymi ludności, która gnębiona przez szereg lat niewoli nie była w stanie odpowiednio ubrać dzieci i zaopatrzyć ich w najpotrzebniejsze przybory szkolne.
22 października 1944 roku uczniowie wzięli udział w kościele w Bystrzycy w nabożeństwie żałobnym za poległych w walkach w Warszawie, następnie wraz z żołnierzami Wojska Polskiego złożyli wieniec na grobie żołnierzy poległych w 1939 r. Przed Zaduszkami dzieci szkolne uporządkowały groby na cmentarzu poległych w roku 1915, a żołnierze polscy wkopali na wspólnej mogile drewniany krzyż. Bardzo uroczyście obchodzono po pięcioletniej niewoli Święto 11 listopada.
W pierwszych latach powojennych szkoła mieści się w starym budynku. W latach 50-tych nawet wynajmowano dla potrzeb szkoły sale w różnych budynkach. Warunki pracy i nauki były wręcz tragiczne. W starym budynku dach przeciekał, budynki, w których wynajmowano sale były od siebie oddalone w odległości kilkuset metrów, izby lekcyjne w zimie nie były dostatecznie ogrzewane. Codziennością w zimie były dzieci ubrane w palta i rękawiczki w czasie lekcji. Zimą dochodziło do takich sytuacji, że Wydział Oświaty zamykał szkołę.
19 grudnia 1952 roku na walnym zgromadzeniu rodziców i mieszkańców Charlęża debatowano nad warunkami szkoły. Podjęto uchwałę o budowie nowego budynku szkolnego. Uchwalono opodatkowanie się rodziców wysokości 12 złotych z 1 ha. Został wyłoniony Komitet Budowy, w skład którego weszli między innymi: Franciszek Włodarczyk, Stanisław Ręba, Stanisław Chudziak, Szymon Mąka, Józef Szewc, Wacław Krzysiak i inni. Wiosną 1953 roku ludność przystąpiła do rozbiórki budynków pofolwarcznych, uzyskany materiał został wykorzystany do budowy szkoły. W czerwcu 1953 roku następuje rozpoczęcie budowy.
W dniu 15 stycznia 1956 roku zostaje przekazana do tymczasowego używania część budynku (parter). Wiosną przystąpiono do porządkowania terenu wokół szkoły, w czerwcu rozpoczęto budowę ogrodzenia. Jesienią 1956 roku młodzież szkolna rozpoczęła budowę boisk szkolnych i placu do ćwiczeń. 28 marca 1958 roku następuje całkowite zakończenie robót przy budynku szkolnym. Na podkreślenie zasługuje fakt, że większość prac przy budowie nowej szkoły mieszkańcy Charlęża wykonali czynem społecznym. Od tego dnia cały budynek jest udostępniony dzieciom. Wiosną tego roku założono ogródek kwiatowy, posadzono żywopłot z grabiny oraz posadzono różne krzewy i drzewa.
W kwietniu 1959 uczniowie wraz z mieszkańcami Charlęża wzięli udział w zadrzewianiu terenów nad Bystrzycą oraz zbocza okolicznych wzgórz, posadzono również kilkaset sadzonek topoli wokół placu szkolnego.
Podczas podsumowania akcji w dniu 10 maja 1959 roku obiecano mieszkańcom Charlęża szybką, pozaplanową elektryfikację wsi. Jesienią 1959 roku dokończono sadzanie żywopłotu z młodych grabów, posadzono również przed frontonem szkoły sadzonki modrzewia. 19 listopada 1959 roku w całej wsi i w budynku szkolnym zabłysło światło. W październiku 1969 roku w szkole został utworzony Ośrodek Kulturalno Oświatowy. Kierownikiem tego Ośrodka został kierownik szkoły Adam Dybała.
W ramach działalności Ośrodka organizowane są zabawy taneczne, spotkania dorosłych i młodzieży Charlęża, działa również kino. W części rekreacyjnej na I piętrze zbudowano scenę wraz z kulisami. Jesienią 1962 roku rozpoczęto budowę remizy strażackiej.
W maju 1964 roku Komitet Rodzicielski z własnych pieniędzy zakupił 600 sztuk płytek chodnikowych, chodniki zostały ułożone społecznie. Również większość prac przy budowie budynku gospodarczego została wykonana społecznie przez mieszkańców Charlęża.
Od roku szkolnego 1966/67 wskutek wejścia w życie reformy oświaty Szkoła Podstawowa w Charlężu jest szkołą 8 – klasową. W szkole jest 6 sal lekcyjnych, 2 pracownie oraz biblioteka. W roku szkolnym 1967/68 uporządkowano i rozbudowano boiska szkolne. 3 października 1968 roku na zebraniu Komitetu Rodzicielskiego podjęto decyzję budowy instalacji centralnego ogrzewania.
Wiosną 1971 roku mieszkańcy Charlęża rozpoczęli budowę utwardzonej drogi łączącej Charlęż z szosą Kijany – Łucka. 25 października 1975 roku nastąpiło uruchomienie stałej komunikacji autobusowej do Charlęża.
W latach 70-tych w szkole działa: Samorząd Uczniowski, ZHP (harcerze i zuchy), SKO, SKKT oraz Spółdzielnia Uczniowska. Szkoła bardzo aktywnie współuczestniczy w życiu Charlęża oraz gminy. Organizowane są akademie i uroczystości z okazji świąt narodowych i państwowych, oraz wyjazdy do teatru i kina do Lublina. Uczniowie mogą w czasie wycieczek poznawać min.: Lublin, Kraków, Warszawę, Kazimierz, Puszczę Białowieską i wiele innych interesujących miejsc w Polsce. W 1981 roku rozpoczęto w szkole zakładanie w szkole instalacji centralnego ogrzewania i wodociągowej. Prace trwały kilka lat.
Kolejne lata, aż do chwili obecnej przyniosły szkole, dzięki staraniom dyrektorów szkoły, władz oświatowych, władz samorządowych liczne remonty, adaptacje i modernizacje pomieszczeń szkolnych, budynku szkoły i zagospodarowanie terenów wokół szkoły. Wszystko to miało i nadal ma na celu utrzymanie wysokiego poziomu pracy dydaktyczno – wychowawczej szkoły.
W 1999 roku Szkoła Podstawowa w Charlężu zgodnie z reformą edukacji została przekształcona w szkołę sześcioklasową i taką funkcję pełni do czasów obecnych.
8 grudnia 2005 roku Rada Pedagogiczna Szkoły Podstawowej w Charlężu po zapoznaniu się z propozycjami i opiniami uczniów i rodziców podjęła uchwałę o nadaniu Szkole Podstawowej w Charlężu imienia Marii Konopnickiej. 29 grudnia 2005 r. Rada Gminy Spiczyn przyjęła uchwałę o nadaniu naszej szkole imienia Marii Konopnickiej. 17 czerwca 2006 roku odbyła się uroczystość nadania Szkole Podstawowej w Charlężu imienia Marii Konopnickiej.
Od 1 września 2013 roku organem prowadzącym Szkołę Podstawową im. Marii Konopnickiej w Charlężu jest Stowarzyszenie Oświatowe „CJZ”.
Długoletnią historię szkoły tworzyli uczniowie i pracownicy, a znaczącą rolę odegrali kierownicy i dyrektorzy placówki.
Funkcję tę na przestrzeni lat piastowali:
1909 – 1911 r. – nauczyciel Aleksander Sternik
1915 – 1924 r. – nauczyciele: Józef Podjadek, Helena Dmowska, Oskierówna, Owsianko, Byk, Kajetan Cygan.
1924 – 1925 r. – Michalina Papówna
1925 – 1927 r. – Czesława Podrawska
1927 – 1930 r. – Maria Czuchnowska
1930 – 1935 r. – Stanisław Grochowski
1935 – 1936 r. – Helena Grochowska
1936 – 1939 r. – Stanisław Grochowski
1939 – 1940 r. – Helena Grochowska
1940 – 1942 r. – Roman Królikowski
1942 – 1945 r. – Helena Grochowska
1945 – 1946 r. – Natalia Majewska
1946 – 1949 r. – Franciszek Nowakowski
1949 – 1952 r. – Natalia Majewska
1952 – 1953 r. – Władysław Kotuła
1953 – 1954 r. – Adam Dybała
1954 – 1955 r. – Edward Krzykowski
1955 – 1975 r. – Adam Dybała
1975 – 1976 r. – Zenobia Dybała
1976 – 1977 r. – Adam Dybała
1977 – 1981 r. – Mieczysław Bartoszewski
1981 – 1982 r. – Janina Winiarska
1982 – 1991 r. – Zenobia Dybała
1991 – 1998 r. – Dorota Źrubek
od 1998 r. – Mirosław Żerebiec.